SỬ DỤNG MÁY TÍNH VÀ INTERNET: LÀM VIỆC VỚI MÁY TÍNH

1. LÀM VIỆC VỚI MÁY TÍNH

1.1. Tổng quan về hệ điều hành

1.1.1. Khái niệm HĐH:

Hệ điều hành (Operating System) là một tập hợp các phần mềm dùng để quản lý tài nguyên phần cứng và cung cấp các dịch vụ cho các chương trình máy tính. Hệ điều hành là một thành phần quan trọng nhất trong hệ thống các phần mềm trên máy tính, tạo sự liên hệ giữa người sử dụng và máy tính thông qua các lệnh điều khiển. Nếu không có hệ điều hành máy tính sẽ không thể hoạt động được.

1.1.2. Chức năng chính của Hệ điều hành

Hệ điều hành có những chức năng chính sau:

• Thực hiện các lệnh theo yêu cầu của người sử dụng máy tính
• Quản lý, phân phối và thu hồi bộ nhớ
• Điều khiển các thiết bị ngoại vi như ổ đĩa, máy in, bàn phím, màn hình,…
• Quản lý tập tin,…

1.1.3. Các đối tượng do Hệ điều hành quản lý

a. Tập tin (File)

Trên máy tính, dữ liệu được lưu trữ dưới dạng các tập tin theo một cấu trúc nào đó. Nội dung của tập tin có thể là chương trình, dữ liệu, văn bản,… Mỗi tập tin được lưu lên đĩa với một tên riêng phân biệt. Mỗi hệ điều hành có qui ước đặt tên khác nhau, hệ điều hành Windows có thể hỗ trợ đặt tên tập tin có chiều dài tối đa lên tới 255 ký tự. Tên tập tin thường có 2 phần: phần tên (name) và phần mở rộng (extension). Phần tên là phần bắt buộc phải có của một tập tin, còn phần mở rộng thì có thể có hoặc không.

• Phần tên: Bao gồm các ký tự chữ từ A đến Z, các chữ số từ 0 đến 9, các ký tự khác như #, $, %, ~, ^, @, (, ), !, _, khoảng trắng. Phần tên do người tạo ra tập tin đặt.
• Phần mở rộng: thường dùng 3 ký tự trong các ký tự nêu trên. Thông thường phần mở rộng do chương trình ứng dụng tạo ra tập tin tự đặt.
• Giữa phần tên và phần mở rộng có một dấu chấm (.) ngăn cách.

Phân loại tập tin

Ta có thể căn cứ vào phần mở rộng để xác định kiểu của file:

• COM, EXE : Các file khả thi chạy trực tiếp được trên hệ điều hành.
• TXT, DOC, … : Các file văn bản.
• MP3, DAT, WMA, …, BMP, GIF, JPG, …: Các file âm thanh, video và các file hình ảnh.

Ký tự đại diện (Wildcard)

Để chỉ ra một nhóm các tập tin muốn truy xuất, ta có thể sử dụng hai ký tự đại diện:

– Dấu ? dùng để đại diện cho một ký tự bất kỳ trong tên tập tin tại vị trí nó xuất hiện.

– Dấu * dùng để đại diện cho một chuỗi ký tự bất kỳ trong tên tập tin từ vị trí nó xuất hiện.

Ví dụ: – Bai?.doc đại diện cho Bai1.doc, Bai6.doc, Baiq.doc, …

– Bai*.doc đại diện cho Bai.doc, Bai6.doc, Bai12.doc, Bai Tap.doc, …

b. Thư mục (Folder/ Directory)

Các tập tin được lưu trữ trên máy tính tại một nơi được gọi là thư mục. Thư mục là nơi lưu giữ các tập tin theo một chủ đề nào đó theo ý người sử dụng. Đây là biện pháp giúp ta quản lý được tập tin, dễ dàng tìm kiếm chúng khi cần truy xuất.

Trên mỗi đĩa có một thư mục chung gọi là thư mục gốc. Thư mục gốc không có tên riêng và được ký hiệu là \ (dấu xổ phải: backslash). Dưới mỗi thư mục gốc có các tập tin trực thuộc và các thư mục con. Trong các thư mục con cũng có các tập tin trực thuộc và thư mục con của nó. Thư mục chứa thư mục con gọi là thư mục cha. Thư mục đang làm việc gọi là thư mục hiện hành. Tên của thư mục tuân thủ theo cách đặt tên của tập tin.

c. Ổ đĩa (Drive)

Ổ đĩa là thiết bị dùng để đọc và ghi thông tin vào đĩa, các ổ đĩa thông dụng là: Ổ đĩa di động (còn gọi là ổ đĩa USB), Ổ đĩa cứng, Ổ đĩa CD/DVD.

d. Đường dẫn (Path)

Mỗi thư mục có thể chứa nhiều tập tin và thư mục con, mỗi thư mục con lại có thể chứa nhiều tập tin và thư mục con bên trong. Với kiểu lưu trữ như vậy tạo nên một cấu trúc cây gọi là cây thư mục (Folder tree). Để đi đến thư mục được chỉ định cần phải đi qua các thư mục trung gian. Đường đi từ một thư mục đến một thư mục chỉ định được gọi là đường dẫn. Đường dẫn là một danh sách có thứ tự của các thư mục liên tiếp nhau và được phân cách bởi ký hiệu \ (dấu xổ phải: backslash).

1.2. Một số hệ điều hành phổ biến và ứng dụng:

1.2.1. Các dòng Hệ điều hành

Hiện nay có 2 dòng hệ điều hành tồn tại cho phép người dùng có thể chọn lựa:

• Hệ điều hành mã nguồn đóng: Là các hệ điều hành thương mại, người dùng phải mua giấy phép bản quyền. Hiện nay hệ điều hành Windows của hãng công nghệ Microsoft là hệ điều hành mã nguồn đóng được sử dụng phổ biến. Các phiên bản của Windows: Windows 95, Windows 98, Windows 2000, Windows XP, Windows Vista, Windows 7, Windows 8, ….
• Hệ điều hành mã nguồn mở: Là những hệ điều hành miễn phí, người dùng có thể tải về và cài đặt vào máy tính mà không cần phải trả bất kỳ khoản chi phí nào để sử dụng. Các hệ điều hành mã nguồn mở phổ biến nhất hiện nay là hệ điều hành Unix/Linux với các bản phân phối: Ubuntu, Mandriva, Fedora, MintLinux, CentOS, Debian, …

Một số HĐH máy tính phổ biến hiện nay:

1. Windows
   • Là hệ điều hành phổ biến nhất, phát triển bởi Microsoft. Được sử dụng trong cả môi trường cá nhân và doanh nghiệp.
   • Ứng dụng: Các phần mềm như Microsoft Office, Adobe Photoshop, trình duyệt web Chrome đều có thể chạy trên Windows.
2. macOS
   • Hệ điều hành của Apple, được sử dụng trên các thiết bị như MacBook, iMac. macOS nổi tiếng với độ ổn định và bảo mật cao.
   • Ứng dụng: Phù hợp với dân thiết kế, phát triển ứng dụng, với các phần mềm như Final Cut Pro, Logic Pro.
3. Linux
   • Hệ điều hành mã nguồn mở, thường được dùng cho các máy chủ, môi trường phát triển, và cả cá nhân. Linux phổ biến với các nhà phát triển phần mềm.
   • Ứng dụng: Lập trình, quản trị hệ thống, và bảo mật máy chủ.

Logo của các hệ điều hành phổ biến (Windows, macOS, Android, Linux)